Tên huý: Lê Lợi

Lê Lợi sinh ngày 10/9/1385 (6/8 năm Ất Sửu); là con trai thứ 3 của ông Lê Khoáng và bà Trịnh Thị Thương. Người ở hương Lam Sơn, huyện Lương Giang, trấn Thanh Hoá.

Ngay từ khi còn trẻ, Lê Lợi đã tỏ ra là người thông minh, dũng lược, đức độ hơn người, dáng người hùng vĩ, mắt sáng, miệng rộng, mũi cao, trên vai phải có nốt ruồi đỏ lớn, tiếng nói như chuông, bậc thức giả biết ngay là người phi thường.

Lớn lên, ông làm chức Phụ đạo ở Khả Lam, ông chăm chỉ dùi mài đọc sách và binh pháp, nghiền ngẫm thao lược, tìm mời những người mưu trí, chiêu tập dân lưu tán, hăng hái dấy nghĩa binh, mong trừ loạn lớn. Mùa xuân năm Mậu Tuất (1418), Lê Lợi đã cùng những hào kiệt đồng chí hướng như Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Hãn, Lê Văn An, Lê Văn Linh, Bùi Quốc Hưng, Lưu Nhân Chú v.v... phất cờ khởi nghĩa ở Lam Sơn, xưng là Bình Định Vương, kêu gọi nhân dân đồng lòng đứng lên đánh giặc cứu nước.

Suốt 10 năm nằm gai nếm mật, vào sinh ra tử, Lê Lợi đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống quân Minh thắng lợi.

Tên huý: Lê Nguyên Long

Năm 1433, vua Lê Thái Tổ băng hà, con thứ là thái tử Lê Nguyên Long lên kế ngôi khi được 11 tuổi.

Từ nhỏ ông đã tỏ ra là vị vua anh minh sáng suốt, có tài nhìn xa trông rộng, tuy tuổi nhỏ nhưng tự mình cầm quyền chấp chính.

Tên huý: Lê Bang Cơ

Năm 1442, vua Lê Thái Tông băng hà một cách bí ẩn tại Lệ Chi Viên, thái tử Lê Bang Cơ lên ngôi vua, tức Lê Nhân Tông, thái hậu là Nguyễn Thị Anh nhiếp chính.

Ông là vị vua nhân từ, bác ái, trọng đãi công thần, hiếu đễ.

Tên huý: Lê Tư Thành

Lê Thánh Tông là một bậc minh quân và là vị vua đã đưa nước Đại Việt phát triển đến thời cực thịnh.

Bên trong ông chú trọng giáo dục, trọng dụng hiền tài. Bên ngoài ông chú trọng mở mang bờ cõi. Trong thời kỳ này, với việc Tây tiến và Nam tiến của mình, Đại Việt đã mở mang bờ phía Nam xuống tận Quảng Nam.

Các nước lân bang như Chiêm Thành, Ai Lao, Chân Lạp, Lan xang, Chiang Mai, Melaka (thuộc Malaysia ngày nay), Java (thuộc Indonesia ngày nay) đều trở thành chư hầu và đều có nghĩa vụ nộp cống cho Đại Việt. Tuy Đại Việt vẫn giữ thói quen xưa là xưng thần với nhà Minh nhưng với thanh thế lững lẫy của mình lúc đó khiến nhà Minh vẫn không dám khinh động mà dùng lễ để đối đãi với Đại Việt.

Tên huý: Lê Tranh

Năm 1947, vua Thánh Tông băng hà, con trưởng là Lê Tranh lên kế vị, tức Lê Hiến Tông.

Ông là vị vua thông minh, nhân từ và ôn hòa nên giữ được sự thịnh trị thái bình, thiên hạ bình an.

Tên huý: Lê Thuần

Năm 1504, Lê Hiến Tông bị bệnh nặng băng hà, con là Lê Thuần lên ngôi, tức Lê Túc Tông.

Ông là vị vua hiền, hiếu học, thân người hiền nhưng đáng tiếc là chỉ ở ngôi có 6 tháng.

Tên huý: Lê Tuấn

Cuối năm 1504, vua Lê Túc Tông băng hà. Theo ký thác của vua Túc Tông - anh của ông là Lê Tuấn lên kế vị, tức Lê Uy Mục.

Uy Mục là một hôn quân ăn chơi sa đọa, ham mê tửu sắc, tàn bạo giết hại nhiều trung thần khiến quần thần phẩn nộ.

Tên huý: Lê Oanh

Năm 1509, Giản Tu công Lê Oanh là cháu nội vua Thánh Tông, con của Kiến Vương Lê Tân nổi dậy đem quân đánh Đông Kinh (Hà Nội), bắt giết Lê Uy Mục.

Sau đó, Lê Oanh lên ngôi vua, tức Lê Tương Dực. Vua ban đầu còn chăm lo việc nước, sau ăn chơi vô độ làm triều đình rối ren, phản loạn khắp nơi.

Tên huý: Lê Y

Năm 1516, Trịnh Duy Sản đã giết chết vua Tương Dực, lập con người anh của Tương Dực là Lê Y lên làm vua, tức Lê Chiêu Tông.

Lúc này quyền thần họ Trần, Trịnh, Mạc lộng hành, nổi loạn khắp nơi.

Tên huý: Lê Xuân

Mạc Đăng Dung, lập Lê Xuân lên ngôi, tức Lê Cung Hoàng.

Năm 1526, Mạc Đăng Dung giết được Chiêu Tông, nửa năm sau họ Mạc ép Cung Hoàng nhường ngôi.

Từ đây nhà Lê chỉ còn tồn tại trên danh nghĩa, không còn thực quyền. Đất nước bị chia cắt thành Nam-Bắc triều.

Chân dung Nguyễn Trãi do họa sĩ P. D TVE vẽ, 1917

Hiệu là Ức Trai; là một anh hùng dân tộc, nhà chính trị - quân sự. Nguyễn Trãi  là danh nhân văn hóa Việt Nam và thế giới. Ông sinh tại làng Nhị Khê (nay thuộc huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây); quê gốc Chí Linh (Hải Dương).

Nguyễn Trãi đỗ thái học sinh (tiến sĩ, 1400), làm quan nhà Hồ (1400-1407). Tham gia khởi nghĩa Lam Sơn và chiến tranh giải phóng chống Minh (1418-1427), dâng "Bình Ngô sách" (kế sách đánh giặc), trở thành quân sư nổi tiếng, giúp Lê Lợi xây dựng đường lối chính trị, quân sự đúng đắn cho khởi nghĩa và chiến tranh, coi dân như nước "nước có thể chở thuyền mà cũng có thể lật thuyền...", kế thừa truyền thống nhân nghĩa của dân tộc ("lấy đại nghĩa thắng hung tàn", "lấy chí nhân thay cường bạo"), chủ trương thu phục lòng người ("tâm công"), góp phần quan trọng dụ hàng nhiều tướng giặc (Phương Chính, Sơn Thọ, Thái Phúc, Trần Trí...).

Sau thắng lợi, Nguyễn Trãi được phong tước Phục Hầu và được ban quốc tính (mang họ vua), chức nhập nội hành khiển kiêm thượng thư Bộ lại. Do gian thần gièm pha nên bị bắt giam (1430), sau được tha (1432). Cuối những năm 30 về ẩn dật ở Côn Sơn (Chí Linh, Hải Dương). Năm 1439, ông được phục hồi chức tước.

Ngày 19/9/1442, Nguyễn Trãi bị kết tội và bị chu di tam tộc do bị nghi oan có liên quan đến cái chết đột ngột của vua Lê Thái Tông. Năm 1464, Nguyễn Trãi  được Lê Thánh Tông minh oan và truy phong tước Tế Văn Hầu.

Nguyễn Trãi là tác giả nhiều tác phẩm: "Bình Ngô sách", "Quân trung từ mệnh tập", "Bình Ngô đại cáo", "Lam sơn thực lục", "Dư địa chí", "Quốc âm thi tập", "Luật thư"...

Năm 1980, ông  được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa thế giới.