Miếu thờ nghĩa quân Lam Sơn trên núi Chí Linh, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa

Khởi nghĩa Lam Sơn và chiến tranh giải phóng chống Minh (1418-1427), khởi nghĩa phát triển thành chiến tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Đại Việt do Lê Lợi lãnh đạo, chống ách đô hộ của nhà Minh.

Sau hội thề Lũng Nhai, ngày 7/2/1418, Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa ở vùng núi Lam Sơn (nay thuộc Thanh Hóa), tự xưng Bình Định vương, truyền hịch kêu gọi nhân dân cứu nước, được anh hùng hào kiệt khắp nơi lần lượt theo về tụ nghĩa.

Trải qua 3 giai đoạn:

Giai đoạn 1 (1418-1424), với lực lượng lúc đầu khoảng 600 người, 14 thớt voi, bằng cách đánh du kích, được nhân dân che chở giúp đỡ, nghĩa quân đánh lui nhiều đợt vây quét lớn của quân Minh, mở rộng căn cứ từ lưu vực Sông Chu đến lưu vực Sông Mã. Tháng 5/1423-10/1424, nghĩa quân rút về Lam Sơn củng cố lực lượng, tạm thời hòa hoãn với địch, chờ thời cơ.

Giai đoạn 2 (1424-1425), mở đầu bằng trận tập kích đồn Đa Căng (12/10/1424) ở Thanh Hóa, diệt hơn 1.000 quân Minh, sau đó theo kế hoạch của Nguyễn Chích, nghĩa quân chuyển hoạt động về hướng nam. Tháng 5/1425 sau khi hạ thành Trà Lân, đại phá quân Minh ở Khả Lưu, Bồ Ải, nghĩa quân giải phóng Nghệ An (trừ phủ thành); Tháng 6/1425 giải phóng phủ Diễn Châu rồi thừa thắng tiến ra giải phóng Thanh Hóa (trừ thành Tây Đô), đồng thời đưa lực lượng tiến chiếm Tân Bình, Thuận Hóa. Vùng giải phóng mở rộng, thế lực nghĩa quân ngày càng tăng.

Giai đoạn 3 (1426-1427), tháng 9/1426, nghĩa quân Lam Sơn (gần 100.000 người) chia thành ba cánh tiến ra Bắc, đồng thời vẫn tiếp tục vây các thành phía nam.

Cuộc tiến công nhanh chóng phát triển thành phong trào nổi dậy rộng lớn của nhân dân làm tan rã chính quyền đô hộ ở nhiều nơi, trực tiếp uy hiếp quân Minh ở Đông Quan (nay là Hà Nội). Mở đầu bằng trận Ninh Kiều, Nhân Mục và diệt viện binh Vương An Lão ở cầu Xa Lộc (nay thuộc Phú Thọ, 20/10/1426), buộc tướng Minh là Trần Trí phải lui quân phòng thủ trong các thành lũy, chờ tăng viện. Một bộ phận quân Minh ở Nghệ An cũng được rút về bảo vệ Đông Quan.

Cuối tháng 10/1426, vua Minh cử Vương Thông thay Trần Trí, đem 50.000 quân sang cứu viện, cùng lực lượng ở Đông Quan mở cuộc hành quân giải tỏa hòng xoay chuyển lại tình thế, bị đại bại ở trận Tốt Động - Chúc Động. Nghĩa quân thừa thắng tiến lên vây hãm thành Đông Quan, đồng thời đẩy mạnh tiến công trên toàn bộ chiến trường. Kết hợp sức mạnh quân sự với địch vận, nghĩa quân lần lượt đánh chiếm hoặc bức hàng các thành Nghệ An, Khâu Ôn, Điêu Diêu, Thị Cầu, Tam Giang, Xương Giang... khiến quân Minh ở Đông Quan càng bị cô lập. Tháng 10/1427, nhà Minh đưa 150.000 quân do Liễu Thăng, Mộc Thạnh chỉ huy theo hai đường sang cứu viện. Bằng trận Chi Lăng - Xương Giang diệt gọn quân Liễu Thăng, làm quân Mộc Thạnh ở ải Lê Hoa (nay thuộc Hà Giang) phải rút chạy và bị truy kích tổn thất nặng. Không còn hi vọng, tháng 12/1427, Vương Thông cùng hàng chục vạn quân Minh ở Đông Quan buộc phải chấp thuận giảng hòa và được bộ chỉ huy nghĩa quân tạo điều kiện cho rút quân về nước.

Khởi nghĩa Lam Sơn và chiến tranh giải phóng chống Minh kết thúc thắng lợi sau 10 năm chiến đấu kiên cường, gian khổ, đã lật đổ ách thống trị và đập tan ý chí xâm lược của nhà Minh, giải phóng đất nước, giành lại độc lập dân tộc.

Lược đồ trận Chi Lăng - Xương Giang, 1427

Trận Chi Lăng - Xương Giang là trận quyết chiến chiến lược diệt quân Minh trên địa bàn từ Chi Lăng đến Xương Giang (113km) do nghĩa quân Lam Sơn (Đại Việt) tiến hành, kết thúc cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và chiến tranh giải phóng chống Minh (1418-1427).

Tháng 10/1427 nhà Minh đưa viện binh sang giải vây thành Đông Quan (Hà Nội), gồm 2 cánh:

Cánh chính, khoảng 100.000 quân, từ Quảng Tây (Trung quốc) tiến theo đường Lạng Sơn, do Liễu Thăng cùng các tướng Lương Minh, Lý Khánh, Thôi Tụ, Hoàng Phúc chỉ huy.

Cánh phụ, khoảng 50.000 quân, từ Vân Nam (Trung quốc) tiến vào hướng Lào Cai, do Mộc Thạnh chỉ huy.

Thực hiện chủ trương "vây thành, diệt viện", một bộ phận quân Lam Sơn tiếp tục vây thành Đông Quan và các thành khác, một bộ phận chặn quân Mộc Thạnh, còn lực lượng chính được bố trí diệt quân Liễu Thăng. Ngày 8/10,  cánh quân Liễu Thăng vượt biên giới, ngày 10/10 bị phục kích tại Chi Lăng (nay thuộc Lạng Sơn), hàng vạn quân bị diệt, Liễu Thăng tử trận ở núi Mã Yên. Ngày 15 - 18/10, quân Minh tiếp tục bị tập kích, phục kích thiệt hại nặng ở Cần Trạm, Phố Cát (nay thuộc Bắc Giang), tướng chỉ huy là Lương Minh bị giết, Lý Khánh tự vẫn. Thôi Tụ, Hoàng Phúc chỉ huy số quân còn lại cố tiến về thành Xương Giang (nay thuộc Bắc Giang), nhưng thành đã bị hạ, quân Minh phải đắp lũy tự vệ trên cánh đồng Xương Giang. Ngày 3/11, nghĩa quân Lam Sơn từ bốn hướng tổng công kích, diệt và bắt toàn bộ quân Minh, bắt Thôi Tụ, Hoàng Phúc. Biết tin cánh quân Liễu Thăng bị diệt, Mộc Thạnh vội rút quân, bị truy kích, tổn thất trên 20.000 quân.

Sau Trận Chi Lăng - Xương Giang tướng Minh là Vương Thông ở Đông Quan buộc phải chấp nhận rút quân, âm mưu xâm lược của nhà Minh bị đập tan.

Chiến thắng của Trận Chi Lăng - Xương Giang chứng tỏ tài thao lược của những người lãnh đạo nghĩa quân, chọn hướng chiến lược chính xác, sử dụng binh lực hợp lí, bày thế trận lợi hại.

Lược đồ trận Tốt Động - Chúc Động, 1426

Trận Tốt Động - Chúc Động là trận phục kích lớn của nghĩa quân Lam Sơn (Đại Việt) diệt quân Minh trong khởi nghĩa Lam Sơn và chiến tranh giải phóng chống Minh (1418-1427).

Cuối tháng 10/1426, sau khi tập trung hơn 100.000 quân về Đông Quan (nay là Hà Nội), tướng Minh là Vương Thông chủ trương mở cuộc hành quân lớn nhằm giải vây thành Đông Quan, giành lại thế chủ động trên chiến trường.

Ngày 5/11 quân Minh chia thành ba hướng đánh vào cánh quân Lam Sơn (khoảng 10.000 quân do Phạm Văn Xảo, Lý Triện, Đinh Lễ, Nguyễn Xí chỉ huy) ở phía tây nam Đông Quan. Biết trước ý định đối phương, nghĩa quân thực hiện một số trận phục kích, tập kích nhỏ để tiêu hao sinh lực, làm rối loạn kế hoạch của Vương Thông rồi rút về Cao Bộ (nay thuộc Hà Nội) và bố trí hai trận địa phục kích ở Tốt Động, Chúc Động (nay thuộc Chương Mĩ, Hà Nội).

Rạng sáng ngày 7/11 dựa vào binh lực lớn, Vương Thông tổ chức hai cánh quân phối hợp tiến công Cao Bộ: cánh chính binh - kì binh đánh trực diện và đánh vòng đánh phía sau. Quân Lam Sơn dùng mưu dụ cánh chính binh vào trận địa mai phục ở Tốt Động, diệt bộ phận tiền quân, buộc cả hai cánh quân Minh phải tháo chạy và bị đánh tan tại Chúc Động.

Kết quả khoảng 60.000 quân Minh bị diệt; các tướng Minh: Trần Hiệp, Lý Lượng, Lý Đằng bị giết, Vương Thông bị thương cùng tàn quân rút về Đông Quan cố thủ. Nghệ thuật khéo dùng mưu lôi kéo đối phương hành động theo kế hoạch của ta và lối đánh mai phục rất lợi hại là nét nổi bật của Trận Tốt Động - Chúc Động.