Nhân dân xã Cảnh Dương, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình đào hào đắp lũy xây dựng làng chiến đấu trong kháng chiến chống Pháp, 1950

Làng chiến đấu Cảnh Dương, làng chiến đấu do nhân dân xã Cảnh Dương (huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình) xây dựng trong kháng chiến chống Pháp.

Từ tháng 7/1947, dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, dân quân du kích và nhân dân Cảnh Dương tiến hành rào làng, xây dựng hàng nghìn công sự và hầm hố chiến đấu, hào giao thông nối liền các ngõ xóm. Dựa vào làng chiến đấu, du kích và nhân dân kiên cường bám trụ, đánh bại nhiều cuộc càn quét của quân Pháp, góp phần đẩy mạnh phong trào chiến tranh du kích ở vùng giáp ranh.

Làng chiến đấu tiêu biểu của tỉnh Quảng Bình và Liên khu 4, Cảnh Dương được nhà nước tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân năm 1976.

Nhân dân Nguyên Xá, Thái Bình họp bàn kế hoạch chống càn quét và mít tinh nhận cờ Hồ Chủ tịch tặng năm 1953 về thành tích chiến đấu và bảo vệ xóm làng

Làng chiến đấu do nhân dân xã Nguyên Xá (huyện Tiên Hưng, nay là Đông Hưng, tỉnh Thái Bình) xây dựng trong kháng chiến chống Pháp, theo nghị quyết và sự chỉ đạo của Tỉnh ủy Đảng Cộng sản Đông Dương tỉnh Thái Bình.

Đầu năm 1947, dựa vào địa hình, địa vật và các cấu trúc sẵn có, nhân dân và du kích xã rào làng, đào hào đắp lũy, hình thành các tuyến phòng thủ liên hoàn gồm hàng chục nghìn hầm hố chiến đấu, hệ thống hào giao thông nối liền các ngõ xóm, đặt các loại chông mìn, cạm bẫy...

Dựa vào làng chiến đấu, du kích và nhân dân Nguyên Xá bẻ gãy nhiều cuộc càn quét của quân Pháp, đồng thời tổ chức quấy rối, đánh giao thông, gây cho địch nhiều thiệt hại, góp phần đẩy mạnh chiến tranh du kích vùng sau lưng địch ở đồng bằng Bắc Bộ. Được chủ tịch Hồ Chí Minh tặng cờ "Nguyên Xá làng kiểu mẫu" năm 1952.

Nhân dân huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương bàn kế hoạch xây dựng làng chiến đấu trong kháng chiến chống Pháp

Làng chiến đấu do nhân dân Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương xây dựng trong kháng chiến chống Pháp. Ngày 17/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Mặt trận Việt Minh; quần chúng nhân dân, tự vệ Cẩm Giàng từ căn cứ Phú Lộc và nhiều nơi khác tiến vào huyện đường thu vũ khí, sổ sách, triện bạ…

Huyện Cẩm Giàng là huyện đầu tiên giành chính quyền trong cách mạng tháng 8 năm 1945 trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Trong các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ và xây dựng tổ quốc đã có hàng vạn người con của quê hương lên đường tham gia chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Hàng ngàn người đi dân công hoả tuyến và thanh niên xung phong, tham gia Quân đội. Nhân dân và Lực lượng vũ trang của huyện Cẩm Giàng và nhiều xã, thị trấn đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Làng chiến đấu Củ Chi

Địa đạo Củ Chi là căn cứ chiến lược gắn liền với cuộc kháng chiến chống Pháp trong giai đoạn từ năm 1946 đến năm 1948. Công trình này được quân và dân xã Tân Phú Trung và xã Phước Vĩnh An cùng nhau thực hiện để giúp bộ đội ẩn nấp, cất giữ vũ khí, tư trang, chờ cơ hội phản công.

Địa đạo Nam Hồng - Đông Anh, Hà Nội

Làng chiến đấu Nam Hồng (huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội) được hình thành ngay sau khi kháng chiến toàn quốc bùng nổ (19/12/1946).

Tại đây, quân và dân xã Nam Hồng đã chủ động rào làng, đắp lũy, kết hợp với hệ thống giao thông hào liên hoàn, tạo sự linh hoạt trong tác chiến. Nhân dân nối thông các hầm bí mật thành hệ thống địa đạo trong lòng đất. Hơn 11km địa đạo đã được hình thành và kết nối ngay trong địa bàn xã, được quân và dân Nam Hồng hoàn thành trong thời gian gần một năm.

Nhờ có địa đạo Nam Hồng, trong suốt 9 năm kháng chiến, quân - dân Nam Hồng đã đánh 308 trận, tiêu diệt và bắt sống hàng nghìn tên địch, thu nhiều vũ khí. Với những đóng góp xuất sắc trong kháng chiến chống thực dân Pháp, ngày 29/1/1996, xã Nam Hồng được phong tặng danh hiệu đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Ngày 13/2/1996, Bộ Văn hóa-Thông tin có quyết định xếp hạng cấp Quốc gia Di tích địa đạo Nam Hồng.

Đội du kích Tam Hưng

Trong hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, có biết bao nhiêu tên làng, tên núi, tên sông... đã trở thành địa danh nổi tiếng của đất nước. Xã Tam Hưng - huyện Thanh Oai là một địa danh nổi tiếng mà lịch sử Đảng bộ huyện đã ghi nhận.
Cuối năm 1947, tình hình chiến sự ở khu vực đồng bằng Bắc Bộ giữa ta và địch diễn ra ác liệt hơn. Trên địa bàn tỉnh Hà Đông, sau khi đánh chiếm thị xã (3/1947), thực dân Pháp đã kiểm soát phần lớn các làng ven sông Nhuệ, ở phía bắc đường 71 và chiếm đóng một số vị trí trên đường số 6 và đường 22. Yêu cầu đặt ra lúc này cho Huyện ủy Liên Nam là tổ chức lại một số đơn vị hành chính địa phương để đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ trong điều hành kháng chiến. Xã Tam Hưng ra đời do sự sáp nhập của 2 xã Đại Hưng và Tam Khê.
Xét về vị trí, Tam Hưng có đường 71 từ Bình Đà đi Thường Tín; về lực lượng, nơi đây là mảnh đất vốn có truyền thống cách mạng từ thời kỳ tiền khởi nghĩa, lực lượng chính trị mạnh, làng chiến đầu được củng cố tốt. Là địa khu an toàn của một số cơ quan Trung ương, của tỉnh Hà Đông, là khu vực trên đường rút lui của quân chủ lực, địa bàn có tác động lớn đến cục diện chiến trường, Tam Hưng trở thành nơi tranh chấp quyết liệt giữa ta và địch. Bảo vệ Tam Hưng trở thành nhiệm vụ có tầm quan trọng đặt biệt nhằm tạo điều kiện cho các đơn vị chủ lực thọc sâu vào vùng sau lưng địch. Huyện ủy Liên Nam xác định, muốn giữ vũng được phong trào cách mạng ở Tam Hưng thì phải xây dựng làng kháng chiến, khu du kích kiên cố. Ngày 20/8/1948, Đại hội chi bộ xã Tam Hưng đã đề ra chủ trương “thành lập xã đội với sự chỉ đạo thống nhất, tăng cường lực lượng dân quân du kích, củng cố làng chiến đấu,... kết hợp giữa huấn luyện du kích với đưa đi chiến đấu thực tế". Thực hiện nghị quyết Đại hội, công tác xây dựng lực lượng vũ trang được đặc biệt quan tâm.
Đội du kích tập trung của xã với số lượng là 60 đội viên được biên chế theo từng tiểu đội. Mỗi thôn có một trung đội dân quân với số lượng không hạn chế, có thôn lên đến 50 người. Thôn Hưng Giáo còn xây dựng được tiểu đội nữ du kích. Công tác rào làng kháng chiến được đẩy mạnh. Lợi dụng các lũy tre xung quanh các thôn, nhân dân tiến hành chặt tre đóng cọc, níu kéo cây và dong tre buộc chặt lấy nhau trở thành hàng rào dày đặc vững chắc. Hàng rào kín mít, mỗi làng chỉ để 2 hoặc 3 cổng chống vào làng. Các cổng này có vọng gác, ban ngày chống lên cho nhân dân đi lại, ban đêm sập xuống, gài mìn để ngăn chặn địch tập kích vào làng. Phía trong hàng rào là hệ thống giao thông hầm, hào kiên cố chằng chịt. Các đường hầm địa đạo nằm ngầm sâu dưới lòng đất, với độ dài hàng nghìn mét, rộng từ 1 đến 1,2m, cao từ 1,5 đến 2m, một số thôn được nối với nhau bằng đường hầm liên hoàn. Mỗi đường hầm đều có ngách thông ra bên ngoài đảm bảo khi tác chiến vừa dễ công, vừa dễ thủ, từng đoạn có cửa ngăn khói đề phòng địch phát hiện và hun hầm. Toàn xã đã xây dựng được hệ thống giao thông hào bao quanh các làng với 7.884m, đường hầm liên hoàn chiến đấu dài 4.872m, đường giao thông hào xung quanh các làng 8.126m. Ngoài ra, các gia đình còn đào hằm tránh phi pháo, hầm cất giấu thóc lúa và bảo vệ trâu bò. Các cán bộ, đảng viên và du kích đến có hầm bí mật. Hệ thống hầm hào này được bố trị ở tất cả các thôn trên địa bàn xã, trở thành xã điển hình sáng tạo xây dựng làng kháng chiến kiểu mẫu được phổ biến kinh nghiệm cho nhiều xã trong huyện và nhiều nơi trong tỉnh.

Chỉ trong một thời gian ngắn từ đầu năm 1948 đến tháng 01/1950, hiệu quả chiến đấu của làng kháng chiến Tam Hưng đã được phát huy, đánh lui nhiều trận càn của địch. Chỉ riêng năm 1948, địch đã mở tới 82 trận càn quét hòng phá vỡ thế trận kháng chiến, xóa hệ thống hầm hào bí mật và cơ sở cách mạng của ta, gây cho Tam Hưng những tổn thất không nhỏ. Quân và dân Tam Hưng đã chiến đấu anh dũng, 72 tên địch đã bị tiêu diệt, hàng chục tên khác bị thương, Mỗi đảng viên, mỗi người dân đều kiên trì bám từng căn nhà, giặc đến là đánh, giặc đi lại cũng có hậu phương. Không chịu từ bỏ ý định, Pháp tăng cường lực lượng cùng với xe tăng, máy bay, hỏa lực nhằm xóa sổ các khu du kích của ta. Dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, làng kháng chiến Tam Hưng lớn mạnh dần lên trong thực tiễn chiến đấu. Bộ đội và du kích đã nhận được sự giúp đỡ cả về vật chất lẫn tinh thần của nhân dân Tam Hưng. Ngày 01/4/1949, địch huy động 1 đại đội lính Âu – Phi và 1 trung đội địa phương quân đóng tại Thạch Bích, có sự yểm trợ của xe tăng và phi pháo, chia quân làm 3 mũi tấn công làng Tê Quả. Với tinh thần cảnh giác cao độ, quân dân Tê Quả đã hạ gục 2 tên lính Âu – Phi, 5 lần xung phong của địch đều bị bẻ gây. Phải đến gần trưa, nhờ lực lượng đông, hỏa lực mạnh địch mới tiến vào được làng. Du kích đã linh hoạt chuyển sang đánh vận động trong không gian hẹp. Với tinh thần dũng cảm, từ các hầm nhỏ, du kích bất ngờ xông lên tập kích địch, đã hạ thêm được 7 tên lính Âu – Phi và 3 ngụy binh phải bỏ mạng, máu địch loang khắp ngô xóm.
Phát huy tinh thần và thắng lợi trong các trận chiến đấu ở Tê Quả, dân quân du kích Song Khê cũng lập nhiều chiến công vang dội trong các trận đánh ngày 02/6/1949. Với tinh thần cảnh giác và sẵn sàng chiến đấu, từ tối hôm trước du kích đã tổ chức chôn mìn tại các nơi hiểm yếu. Phối hợp với một tiểu đội của bộ đội Liên Nam đợt xung phong đầu tiên của địch đã bị đánh bật, với 4 tên bị diệt và hàng chục tên khác bị thương. Không đạt được mục tiêu trong đợt xung phong đầu tiên, bọn địch xả súng bắn bừa bãi vào chiến lũy. Đến gần trưa, chúng mở đợt tấn công vào phía Đông Nam của làng, ở đó chúng vấp phải mìn đã chôn sẵn, 8 tên chết, hàng chục tên khác bị thương và phải rút chạy trong cơn hoảng loạn. Mặc dù gặp những thất bại nặng nề trong các lần tiến công trước, nhưng thực dân Pháp không từ bỏ dã tâm tiêu diệt lực lượng kháng chiến, khống chế địa bàn. Chúng huy động một đại đội lính Âu – Phi và địa phương quân từ các bốt Thạch Bích, Khúc Thủy phục vụ cho cuộc hành quân càn quét vào Bùi Xá ngày 20/6/1949. Trước khi bộ binh tiến vào, địch cho pháo binh bắn xối xả vào các làng dọc 2 bên đường. Cả làng Bùi Xá đều lao vào trận chiến, một số nhà được chôn mìn từ trước để chờ giặc tới. Từng mái nhà, bờ ao, ngõ xóm... trở thành nơi giành giật hết sức quyết liệt giữa ta và địch. Bùi Xã trở thành chiến trường ác liệt. Chính trong thời khắc cam go đó, sức mạnh của cuộc chiến tranh nhân dân được phát huy cao độ, không phân biệt già, trẻ, gái, trai... đều trở thành chiến sỹ. Cụ Vương Thị Điều, mẹ của 2 đảng viên là du kích, đã tiếp tế cho các con mình từng quả lựu đạn, nắm cơm, ngụm nước... để đánh giặc. Nhiều giờ không tìm được du kích và bộ đội, giặc điên cuồng phóng lửa đốt cháy nhà cửa, cướp bóc tài sản rồi buộc phải rút quân với 16 xác chết cùng hàng chục tên bị thương.
Giữa năm 1949, quân và dân Tam Hưng tiếp tục đương đầu với cuộc càn quét lớn của địch. Kết quả, đã đánh lui 5 lần tấn công của địch, diệt hàng chục tên và làm bị thương nhiều tên khác. Trong trận này, địch bắt được bí thư chi bộ Bùi Tiến Thiệm. Mặc dù bị tra tấn, toàn thân bị dập nát nhưng đồng chí vẫn giữ tấm lòng kiên trung. Không lay chuyển được ý chí người đảng viên cộng sản, bọn giặc đã hèn hạ giết hại đồng chí Thiệm. Tấm gương hy sinh sáng ngời của người con Tam Hưng anh dũng đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần chiến đấu của cán bộ, đảng viên và nhân dân trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Đáng chú ý là trận chống càn ngày 01/6/1950, Pháp mở một trận càn quét lớn hòng triệt hạ làng kháng chiến Tam Hưng, mục tiêu chính là thôn Hưng Giáo - nơi có phong trào du kích phát triển mạnh. Chúng huy động hơn 2000 quân cơ động có cơ giới và phi pháo yểm trợ từ Khúc Thủy đánh xuống và từ Thạch Bích đánh vào, tổ chức tấn công từ 4 hướng đồng loạt tấn công vào các làng trong xã. Lực lượng du kích chiến đấu ngoan cường, quyết liệt cầm cự suốt từ sáng tới tối, chiến đấu đến quả lựu đạn và viên đạn cuối cùng phải rút xuống hầm, địch mới vào được làng. Đặc biệt ở địa bàn Hưng Giáo, nơi có tiểu đội nữ du kích, hai bên chiến đấu dữ dội, biết biết lực lượng của ta mỏng, du kích đã rút xuống hầm bí mật, địch lùng sục khắp nơi và phát hiện được 1 cửa hầm, chúng bắt được 8 nữ du kích và tra tấn hòng tìm các hầm chiến đấu khác. Nhưng ý đồ đen tối đó đã thất bại trước khí phách ngoan cường của các nữ du kích Hưng Giáo. Chúng đã dùng lưỡi lê đâm nữ du kích Nguyễn Thị Ân, 7 người khác bị giam vào nhà Tiền - Hà Nội. Mặc dù phải chịu cực hình tra tấn dã man của bọn cai ngục nhưng tất cả đều thể hiện ý chí sắt đá, tinh thần kiên quyết bảo vệ bí mật đến cùng. Quân địch đóng quân lại và càn quét, đánh phá liên tục 2 ngày 7- 8/01/1950, đốt phá 250 nóc nhà, cướp nhiều trâu bò, thóc lúa, cuốc phá hơn 1000 hầm hào và 10 hầm bí mật, đến ngày 9/1 địch rút khỏi Tam Hưng. Trong trận này, quân dân Tam Hưng đã tiêu diệt và làm bị thương 40 tên giặc, bảo vệ được làng kháng chiến. Tuy nhiên, do lực lượng không cân sức, ta có 4 đồng chí cán bộ, đảng viên và 12 du kích dũng cảm hy sinh. Sau trận cần dữ dội đó, nhiều lần địch trở lại càn quét xóm làng Tam Hưng nhưng đều không đạt được mục đích.
Qua 5 năm đầu tham gia kháng chiến, quân và dân Tam Hưng đã đánh 172 trận, tiêu diệt hơn 400 tên, làm hàng trăm tên khác bị thương, giữ vững được địa bàn và tạo điều kiện củng cố các khu du kích khác trên toàn tỉnh. Làng kháng chiến Tam Hưng cũng được xây dựng, củng cố khá hoàn thiện đảm bảo an toàn địa bàn cho bộ đội và Huyện ủy Liên Nam, Tỉnh ủy Hà Đông có thời gian đóng tại đây. Ngày 20/12/1949, tại Mỹ Đức, Mặt trận Liên Việt đã trao tặng Tam Hưng 4 chữ vàng "Tam Hưng anh dũng". Đây là vinh dự lớn mà Đảng và Chính phủ đã ghi nhận về những đóng góp của quân dân Tam Hưng. Sự hy sinh của các anh hùng liệt sỹ đã tạo nên một Tam Hưng kiên cường cách mạng. Quê hương Tam Hưng anh dũng đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu "Đơn vị anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân" (tháng 12/1995).

Nhân dân làng Thử Sĩ, Tiên Lữ, Hưng Yên nhiệt liệt đón mừng đoàn quân sự của nước cộng hòa Angieri tới thăm, 21/4/1959

Nhân dân làng Thử Sĩ, Tiên Lữ, Hưng Yên một làng chiến đấu lập nhiều chiến công trong kháng chiến chống Pháp nhiệt liệt đón mừng đoàn quân sự của nước cộng hòa Angieri tới thăm, 21/4/1959

Nhân dân đồng bằng Bắc bộ đào giao thông hào từ làng nọ sang làng kia để xây dựng làng chiến đấu trong kháng chiến chống Pháp, 1951

Đội trưởng Đinh Núp cùng đội du kích cắm chông xây dựng làng chiến đấu

Làng chiến đấu tiêu biểu của các dân tộc vùng núi Tây Nguyên, do nhân dân làng Stơr (xã Nam nay là xã Tơ Tung, huyện Kbang, tỉnh Gia Lai) xây dựng trong kháng chiến chống Pháp.

Làng có 18 gia đình người dân tộc Bana với 52 nhân khẩu sống du canh ven đường 19; những năm 1947-1949, mặc dù mất liên lạc với cách mạng, bị địch bao vây, 5 lần thay đổi chỗ ở, vẫn một lòng theo Cách mạng, tự thành lập đội du kích do Đinh Núp chỉ huy.

Du kích và nhân dân Stơr tổ chức rào làng, đắp luỹ, làm bẫy đá, hầm chông, tự chế cung nỏ và nhiều loại vũ khí thô sơ khác; dùng cách đánh du kích làm thất bại mọi cuộc tiến công của quân Pháp, trở thành "pháo đài" bất khả xâm phạm, làm ngừng trệ giao thông của địch trên đường 19.

Làng chiến đấu do nhân dân xã Cự Nẫm (huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) xây dựng trong kháng chiến chống Pháp.

Được các cơ quan đảng và chính quyền của tỉnh, huyện chỉ đạo, giúp đỡ, từ cuối năm 1946, dân quân du kích và nhân dân Cự Nẫm chặt tre rào làng, lập thành ba tuyến phòng thủ, bên trong có hệ thống hào giao thông và hàng nghìn hầm hố các loại; tháng 4/1947-3/1948, bằng vũ khí thô sơ và cách đánh du kích, đánh bại 26 cuộc càn quét của quân Pháp, diệt hơn 150 địch, bảo vệ làng, góp phần đẩy mạnh phong trào chiến tranh du kích vùng sau lưng địch.

Làng chiến đấu tiêu biểu của Quảng Bình và Liên khu 4, được chủ tịch Hồ Chí Minh tặng bằng khen; trong kháng chiến chống Mỹ, Cự Nẫm được nhà nước tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân năm 1996.